کد مطلب:19985 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا اخلاق كسي را مي شود عوض كرد، مثلاً آدم بد اخلاقي را خوش اخلاق نمود يا بر عكس؟ شنيده ام كه قابل تغيير نيست. اگر قابل تغيير نباشد، خداوند چگونه افراد بد اخلاق را به خاطر كارهايشان مجازات مي كند؟

توجه داشته باشيد كه اوّلاً، از ابتدا مي توانسته به آن افعال و حالات عادت كند يا نكند، يعني به واسطة انتخاب عمل و تكرار آن، به صورت صفت ملكه شده در شخص شده و به آن عادت كرده است.

يعني از ابتدا اختيار و انتخاب با خودش بوده، چنان كه افراد معتاد، به اختيار خويش راهي را بر مي گزيند كه به تدريج به عادت و اعتياد منتهي مي شود.

ثانياً: حتي پس از عادت و ملكه شدن فعلي يا صفتي چنان نيست كه آن فعل يا صفت از حيطة قدرت و ا ختيار آدمي بيرون رفته باشد، بلكه هر زمان كه بخواهد، ميتواند جلو آن را بگيرد.

اميرالمؤمنين(ع) از يك سو بر ترك عادات تأكيده كرده و فرموده: غالبوا أنفسكم علي ترك العادات و جاهدوا أهوائكم تملكوها؛ با ترك عادات، بر نفس خويش غلبه كنيد و با خواهش هاي دل مبارزه نماييد، تا بر آن مسلط گرديد و از سوي ديگر، غلبة بر عادت را برترين عبادت دانسته است: أفضل العبادة، غلبة العادة.[2]

بنابراين چگونگي شكل گيري اخلاق و سجاياي اخلاقي انسان، به اختيار و انتخاب وي بستگي دارد، بلكه خُلق و خوي ثابت و نهادينه شدة انسان (حتي صفاتي را كه از راه وراثت انتقال يافته) مي توان متغير و متحول ساخت، اگر چه تغيير و تحوّل اين گروه از صفات با دشواري و سختي زيادي همراه است. و تهذيب اخلاق و اصلاح آن امري است نيازمند به اراده اي قوي و تصميم جدي و تكرار و تمرين پيوسته و تدريجي، همچنين بايد توجه داشت كه عمل اختياري و كسب فضايل نفساني و طرد رذايل از درون و نفس، هر چه سخت تر باشد، در پاداش اُخروي و محكم شدن آن صفات كه به سختي و كوشش به دست آورده، مؤثر است.

جهت اطلاع بيشتر به كتاب هايي كه در پاورقي معرفي شده مراجعه شود.

تذكر: منظور از اخلاق و مسايل و مباحث اخلاقي، صرفاً بررسي علل و عوامل ترش رويي و خوش رويي در مواجه با افراد يا آثار آن در زندگي نيست، بلكه بررسي مجموعة صفات و سجايا و ملكات نفساني است كه از راه هاي سه گانة مذكور، زمينه ساز گرايش ها، رفتارها و حالات و افعال زيبا و زشت مي شود و شخصيت و سرنوشت انسان را شكل مي دهد.

جهت آگاهي بيشتر به كتاب هاي اخلاق در قرآن آقاي مصباح يزدي و اخلاق و تعليم و تربيت اسلامي آقاي زين العابدين قرباني مراجعه شود. نيز: معراج السعاده مولي احمد نراقي و چهل حديث امام خميني(ره).

[1] زين العابدين قرباني، اخلاق و تعليم و تربيت اسلامي، ص 12.

[2] همان، ص 14.